Martes, Mayo 8, 2012

AN ORTOGRAPIYA BAKO NA GARONG “KASILI”

Sa pagbasa ko sa kabilugan kan artikulo na pinagpublikar ni Vic Nierva na may titulong Hurup-hurop sa pagbilog nin sarong ortograpiyang Bikol (https://www.facebook.com/notes/victor-dennis-tino-nierva/hurup-hurop-sa-pagbilog-nin-sarong-ortograpiyang-bikol/10150729628464624), kan Mayo 3, 2012, an minaluwas na imahe na pigdrowing ni Vic iyo na an ortograpiya garong mahalnason na kasili na kun lamagon mo sa irarom nin tubig, masakitan kang dakopon. Kun tama an metaporikong presentasyon mapanungod sa ortograpiya, garo ipinapasabot na masakiton gibohon nin ortograpiya an Bikol. Yan an ebalwasyon ko sa kabilugan kan artikulo.
Well, I respectfully disagree.
An tunay na ortograpiya nin Bikol yaon sa sarong tawo na pano-pano nin pagmawot na bilogon ini. Bako sa paagi nin akademikong paghiling o pilosopiya o ano pa man na klaseng proseso. Desisyon an kaipo tanganing makabilog. An ontolohiya nin lengguwahe o tataramon minagikan sa dulot kan dila o kumpas nin kaisipan na may katuyuhang mabilog an enot na tuldok sa olay. Iyo, kun iisipon man nanggad, sa akademikong perspektibo, malainlain an tono nin taramon sa Bikol nin huli sa bigwas nin panahon asin nin huli ta an tawo dae nag-uuntok sa kalalakaw tanganing hanapon kun sain man nanggad siya mapapamugtang.
Iyo man an lengguwahe. Kaipuhan manubli tanganing makabilog nin sarong olay o sarong usipon. Sa paghiling ko, bako masakit an ortograpiya nin Bikol, kun hihilingon kan lambang saro an kagayunan kan lengguwahe bako sa parte nin pilosopiya o halangkaw na kaisipang akademiko, kundi sa ordinaryong patugmadan kan titindogan kaini. Saen man nanggad naggikan an lengguwahe? Sa ordinaryong pagtanaw, gikan ini sa sadiri ta man sana. Kita an instrumento nin tataramon asin nagpapasabot kaini. Kon an kaisipan nyato konstrikto asin dae ta hihilingon an likod kan mga muralyang ipinagtindog nin panahon, dae man nanggad mabilog an ortograpiya. Padagos ining kaiba sa paros asin lalayaw-layawon sana kun saen lupadon.
Tadaw baya ta pasasakitan ta an yaon na. Kun nagtalubo na an pisog, tadaw ta dae ta abonohan. Sa nahihiling kong sitwasyon sa ngunyan sa arog kaining orolay, iyo, na nag-aaragawan nin kredito kun ano man nanggad an dapat. Namamati ko sa ngunyan, sa hoben ko pang pagkaaram manunungod sa pag-uswag kan Bikol na lengguwahe, an mga batikano nag-aaragawan bis. Kun mabago ini, segurado ako, magkakaigwa na kita kan enot na tuldok sa olay. Mala ngani, igwa na!
An kaipuhan tanganing magtalubo an lengguwaheng Bikol iyo, na haleon ta an kapaabaw-abawan na iyo ngunyan an kausa nin pagkakabaranga, pareho sa akademiko asin personal na pananaw.
Ngunyan ako nagtutubod sa sinabi ni Jose Rizal, an hoben iyo an paglaom kan banwaan. Kaipuhan ngunyan an partisipasyon kan hoben tanganing masalingoy an inagihan kan mga gurang.
Repormasyon an kaipuhan tanganing mapa-uswag an lengguwaheng Bikol. An lumang sagurong kaipuhan ribayan nin bago, haraleon an may labot nang sagurong, ribayan nin bagong kawayan na minasayaw sa dalagan nin panahon asin minauyon sa tiyempo nin tawo asin tataramon.
An lengguwahe nin tawo tataramong buhay. Tubig ini kan sarong kultura o arte. Iyo ini an minabuhay kan mga tagong emosyon nin tawo sa bagay na nahihiling niya sa kapalibutan. Kun ano an maisambit niya, iyo yan an tataramon. Minagikan ini sa puso asin pasabong kan Pinakahalangkaw asin Supremong Kaglalang nin tataramon. Yaon na sana man sa tawo an pagdesisyon kun ini suraton o pabayaan na layugon kan paros.
Sa kabilugan, dae mo madadakop an kasili sa lugar na nilalanguyan kaini na kun sain yaon ka man. Kaipuhan nin sarong paradakop kasili an marhay na plano asin matiyagang obserbasyon bako sa mga mariribong na bagay kundi sa mga maray na instrumentong magamit tanganing madakop man nanggad an kasili. Kaipuhan mong magtaan nin banwit na may pamaon tanganing tukubon ini. An banwit asin pamaon nakua na, ipinagtaan na kan paradakop kasili. Halaton ta na sana kun matukob man nanggad o dae. Ta kun dae, mahalat naman kita sa otro aldaw ta sa paghiling ko, an kasili mayo sa pinaglilikupan niya.
Sa totoo lang, kadakol na kasiling nadakop, alagad bako sa gurangan na kasili makukua an tunay na espuwersong natural, yaon sa pinakanguhod. Nahiling ko na ngani. Magtubod kamo. Yaon na an ortograpiya.

Walang komento:

Mag-post ng isang Komento